مرکز آمار ایران در گزارشی که در سال جاری منتشر شد به بررسی هزینه مسکن در 31 استان کشور در سال 1402 پرداخته است. بر اساس این گزارش تهرانی ها 55.8 درصد از هزینه های خانوار خود را به مسکن اختصاص داده اند که بیشترین میزان در بین کل استان های کشور بود است. این در حالی است که نسبت هزینه های مسکن به کل هزینه های خانوار شهری در کل کشور در سال 1402 42.4 درصد بوده است.
بر اساس این گزارش استان های تهران، فارس و البرز بالاتر از متوسط این شاخص برای کل کشور قرار دارند و استان کهگیلویه و بویراحمد با 18.5 درصد کمترین شاخص هزینه مسکن را در بین 31 استان ایران دارد.
در گزارش دیگری که توسط همین مرکز منتشر شده، میانگین درآمد خانوار به تفکیک هر استان مورد بررسی قرار گرفته است.
در ادامه قصد داریم به مقایسه هزینه مسکن و میانگین درآمد در چند استان ایران پردازیم تا تصویر شفاف تری از نسبت هزینه مسکن و در آمد در برخی استان ها ارائه کنیم.
هزینه مسکن در استان تهران
همانطور که بیشتر ذکر شد خانواده‌های تهرانی 55.8 درصد از کل هزینه‌های خود را صرف هزینه مسکن می‌کنند.
با مشاهده قیمت رهن و اجاره آپارتمان در برخی از محلات تهران در سال 1402 به نتایج زیر رسیدیم:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| جردن-بلوار آفریقا | 152 | 1.5 میلیارد | 30 میلیون |
| سعادت آباد-آسمان ها | 84 | 600 میلیون | 24 میلیون |
| بلوار فردوس-لاله | 75 | 300 میلیون | 13 میلیون |
| شریعتی-بهار شیراز | 70 | 600 میلیون | — |
| پیروزی-نبرد شمالی | 50 | 7 میلیون | 200 میلیون |
بر اساس گزارش هزینه و درآمد استان تهران متوسط درآمد یک خانوار تهرانی در سال ۱۴۰۲ معادل ۳۸۱ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان و به عبارتی ماهیانه 31 میلیون 800 هزار تومان بوده است. تهران به لحاظ متوسط درآمد در رتبه نخست قرار دارد.
برای درک بهتر مقایسه هزینه مسکن و درآمد یه سراغ چند مثال ساده می‌رویم، اما قبل از آن نیاز است که از نرخ تورم اجاره بها در سال 1402 اطلاع پیدا کنیم.
بر اساس گزارش بانک مرکزی نرخ تورم اجاره بها در در اسفند ماه سال 1402، معادل 44.5 درصد بوده است. که به کمترین میزان در مقایسه با ماهای پیش از آن رسیده بوده است.
حال فرض کنید:
1. یک خانواده تهران طبق جدول بالا یک واحد آپارتمان 84 متری در منطقه مرفه نشین شهر به قیمت 600 میلیون رهن و 24 میلیون ماهیانه اجاره کند. بعد از یک سال در مجموع 288 میلیون تومان اجاره پرداخت کرده است و با در نظر گرفتن نرخ تورم 44.5 درصدی اجاره بها باید 267 میلیون برای سال بعد به مبلغ پیش خود اضافه کند. جمع این 555 میلیون تومان خواهد بود که 45 درصد بیشتر از متوسط درآمد خانوار شهری در شهر تهران است.
2. یک خانواده تهرانی طبق جدول بالا یک واحد آپارتمان 70 متری در محله متوسط شهر تهران را با قیمت 600 میلیون رهن کامل اجاره کند. با در نظر گرفتن نرخ تورم 44.5 درصدی اجاره بها، باید مبلغ 267 میلیون را به مبلغ پول پیش خود برای سال آینده اضافه کند.
این عدد معادل 69.9 درصد درآمد متوسط سالانه در تهران است.
3. در مثالی دیگر فرض کنید یک خانواده تهرانی طبق جدول بالا آپارتمان 50 متری را با مبلغ 200 میلیون رهن و 7 میلیون در ماه، اجاره کرده است. این خانواده برای یک سال در مجموع 84 میلیون تومان اجاره پرداخت می‌کند و بعد از یکسال مبلغ 89 میلیون تومان به پول پیش خود اضافه کند.
جمع این دو عدد 176 میلیون تومان و معادل 45.2 درصد متوسط درآمد سالانه در شهر تهران است.
در ادامه به بررسی نسبت هزینه مسکن به هزینه کل خانوار و متوسط درآمد در استان های متخلف خواهیم پرداخت. از آنجا که اطلاعاتی از آمار رسمی نرخ تورم اجاره بها در دیگر استان های ایران در دسترس نیست امکان مقایسه هزینه مسکن با متوسط درآمد برای دیگر شهرها وجود ندارد.
هزینه مسکن در استان فارس
شاخص هزینه مسکن نسبت به هزینه کل خانوار در استان فارس 48.8 درصد است که بالا تر از میانگین این شاخص برای کل کشور و بعد از تهران در رتبه دوم است. با مشاهده آگهی های رهن و اجاره سال 1402 در شهر شیراز به اطلاعات زیر رسیدیم:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| چمران | ۱۳۰ | ۸۵۰,۰۰۰,۰۰۰۰ | —- |
| محراب | ۹۵ | ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۳,۰۰۰,۰۰۰ |
| جوادیه | 110 | ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۴,۰۰۰,۰۰۰ |
| احمدی | ۷۰ | ۱۵۰,۰۰۰,۰۰۰ | ۴,۰۰۰,۰۰۰ |
متوسط درآمد یک خانوار در استان فارس در سال 1402 برابر با 281 میلیون و 300 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 23 میلیون و 400 هزار تومان است. این استان به لحاظ متوسط درآمد در رتبه سوم کشور قرار دارد.
هزینه مسکن در استان البرز
شاخص هزینه مسکن نسبت به هزینه کل خانوار در استان البرز 44.7 درصد است و این استان هم همانند دو استان تهران و فارس بالاتر از متوسط این شاخص برای کل کشور و در رتبه سوم قرار دارد.
آگهی های رهن و اجاره در شهر کرج به عنوان مثال در سال 1402 به شرح زیر بوده است:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| باغستان | 88 | — | 400.000.000 |
| حصارک | 85 | — | 250.000.000 |
| عظیمیه | 140 | 100 هزار تومن | 900.000.000 |
| احمدی | 91 | — | 460.000.000 |
متوسط درآمد یک خانوار در استان البرز در سال 1402 برابر با 283 میلیون و 641 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 23 میلیون و 600 هزار تومان است. این استان در رتبه دوم بیشترین متوسط درآمد در کشور قرار دارد.
هزینه مسکن در استان اصفهان
بعد از استان البرز استان اصفهان در رتبه چهارم قرار دارد. بطور متوسط 38.9 در صد از کل هزینه های خانوار در استان اصفهان صرف هزینه مسکن می‌شود.
در ادامه چند مثال از آگهی‌های رهن و اجاره در اصفهان در سال 1402 را مشاهده می‌کنید:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| مرداویج | ۲۰۰ متر | ۴٬۰۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| خانه اصفهان | ۹۰ متر | ۳۶۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | — |
| شهریار | ۱۰۰ متر | ۴۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| روشن‌دشت | ۷۵ متر | ۱۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۷٬۰۰۰٬۰۰۰ |
متوسط درآمد یک خانوار در استان اصفهان در سال 1402 برابر با 258 میلیون و 528 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 21 میلیون و 544 هزار تومان است. استان اصفهان رتبه هفتم متوسط درآمد را در کشور دارد.
هزینه مسکن در استان خراسان رضوی
در استان خراسان رضوی 36.5 درصد هزینه ها صرف هزینه مسکن می‌شود و از این نظر در رتبه ششم در میان استان‌های پر هزینه در مقایسه با درآمد به لحاظ مسکن قرار گرفته است. برای بررسی دقیق تر این موضوع آگهی خانه های چند محله از شهر مشهد را در زیر آورده ایم.
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| الهیه | 105 | 200 میلیون | 10 میلیون |
| طبرسی | 60 | 100 میلیون | 1 |
| رسالت | 80 | 50 میلیون | 1.5 میلیون |
| مفتح | 80 | 200 میلیون | 6 میلیون |
متوسط درآمد یک خانوار در استان خراسان رضوی در سال 1402 برابر با 194 میلیون و 317 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 16 میلیون و 193 هزار تومان است. استان خراسان رضوی جایگاه بیست و یکم به لحاظ متوسط درآمد خانوار در کشور را دارد.
هزینه مسکن در استان آذربایجان شرقی
در استان آذربایجان شرقی هزینه مسکن 23.8 درصد از هزینه های کل یک خانوار را به خود اختصاص می‌دهد و در رتبه دهم در میان دیگر استان پس از زنجان قرار می‌گیرد. در جدول زیر قیمت رهن و اجاره در اصفهان بر اساس آگهی‌های سال 1402 مشاهده می‌کنید:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
|
زعفرانیه |
۸۰ |
۵۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ |
— |
| قطران | ۹۰ | ۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ |
| اندیشه | ۱۰۰ | ۱۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ |
| ائل گلی | ۱۲۰ | ۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ |
متوسط درآمد یک خانوار در استان آذربایجان شرقی در سال 1402 برابر با 221 میلیون و 762 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 18 میلیون و 480 هزار تومان است. این استان رتبه 14 ام متوسط درآمد خانوار را در کشور دارد.
هزینه مسکن در استان خوزستان
نسبت هزینه مسکن به کل هزینه یک خانوار شهری استان خوزستان در سال 1402، 25.8 درصد بوده است. این استان در رتبه بیست و چهارم بیشترین هزینه مسکن قرار می‌گیرد.
آگهی های رهن و اجاره خانه در مرکز استان خوزستان یعنی شهر اهواز در سال 1402 به شرح زیر بوده است:
| محله | متراژ (متر مربع) | قیمت رهن (تومان) | اجاره (تومان) |
| گلستان | 50 | 100 میلیون | 1 میلیون |
| رستگاری | 60 | 200 میلیون | — |
| کیانپارس | 75 | 800 میلیون | 3 میلیون |
| زرنگان | 80 | 100 میلیون | 1.7 میلیون |
متوسط درآمد یک خانوار در استان خوزستان در سال 1402 برابر با 237 میلیون و 955 هزار تومان بوده است. که این عدد برای هر ماه 19 میلیون و 829 هزار تومان است. و در رتبه پانزدهم استان های کشور قرار گرفته است. استان خوزستان در رتبه دهم بیشترین متوسط درآمد خانوار شهری در کشور قرار گرفته است.
عوامل موثر بر نسبت هزینه مسکن از هزینه کل خانوار شهری:
نسبت هزینه مسکن به کل هزینه خانوار در شهرهای مختلف به دلایل متعددی متفاوت است، که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
1. تفاوت در سطح درآمد و قدرت خرید
در شهرهایی که سطح درآمد و قدرت خرید خانوارها بالاتر است (مانند تهران)، خانوارها معمولاً بخش بیشتری از درآمد خود را صرف مسکن می‌کنند. در مقابل، در شهرهایی با درآمدهای پایین‌تر، سهم هزینه‌های دیگر (مانند خوراک و حمل‌ونقل) ممکن است بیشتر باشد.
2. قیمت زمین و ساختمان
در کلان‌شهرهایی که قیمت زمین و املاک بسیار بالاست (مثل تهران، اصفهان، مشهد)، هزینه مسکن بخش عمده‌ای از کل هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد. در شهرهای کوچک‌تر و ارزان‌تر، سهم مسکن کمتر است، زیرا قیمت زمین و اجاره‌ها پایین‌تر است.
3. الگوی سکونت و نوع مالکیت
در برخی شهرها درصد بیشتری از خانوارها صاحب‌خانه هستند و هزینه‌های مسکن آن‌ها محدود به نگهداری و تعمیرات می‌شود. اما در شهرهایی با نرخ بالای اجاره‌نشینی (مانند تهران)، سهم مسکن در هزینه خانوار بیشتر است.
4. هزینه‌های جانبی مسکن
هزینه‌های مرتبط با مسکن مانند شارژ ساختمان، قبوض آب، برق و گاز نیز در شهرهای مختلف متفاوت است. در شهرهای بزرگ که آپارتمان‌نشینی رایج‌تر است، این هزینه‌ها بیشتر از شهرهای کوچک با خانه‌های ویلایی است.
5. دسترسی به امکانات شهری و تفاوت در تقاضا
شهرهایی که زیرساخت‌های بهتری مانند حمل‌ونقل عمومی، مدارس، بیمارستان‌ها و مراکز تجاری دارند، معمولاً تقاضای بیشتری برای مسکن دارند که موجب افزایش قیمت مسکن و سهم بیشتر آن در هزینه خانوار می‌شود.
6. شرایط اجاره‌نشینی و سیاست‌های دولتی
در برخی شهرها، کمک‌هزینه‌های دولتی یا وام‌های مسکن تأثیرگذار هستند و می‌توانند نسبت هزینه مسکن به کل هزینه خانوار را کاهش دهند. در مقابل، در شهرهایی که سیاست‌های حمایتی کمتر اعمال می‌شود، خانوارها ناچارند بخش بیشتری از درآمد خود را به مسکن اختصاص دهند.
7. میزان مهاجرت و رشد جمعیت
مهاجرت به شهرهای بزرگ (مثل تهران و شیراز) باعث افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت مسکن می‌شود. در شهرهایی با رشد جمعیت پایین، قیمت‌ها کنترل‌شده‌تر هستند و در نتیجه سهم هزینه مسکن کمتر خواهد بود.
بنابراین، تفاوت در نسبت هزینه مسکن به کل هزینه خانوار نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی است که در هر شهر به شکل متفاوتی تأثیر می‌گذارند.
جمع بندی
نسبت هزینه مسکن و در آمد به عوامل مختلفی وابسته است. سطح درآمد بالاتر باعث کم شدن سهم هزینه مسکن از کل هزینه ها نمی‌شود. به عنوان مثال استان تهران بیشترین متوسط درآمد در کشور را دارد و از سوی دیگر بالاترین سهم هزینه مسکن از هزینه های خانوار متعلق به استان تهران است.
طبق گزارش مرکز آمار می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد:
- نسبت هزینه خالص مسکن به کل هزینه های خانوار شهری در کل کشور 42.4 درصد است.
- کمترین نسبت هزینه خالص مسکن به کل هزینه های خانوار شهری متعلق به استان کهگیلویه و بویراحمد با 18.5 درصد است.
- نسبت هزینه مسکن تنها سه استان از متوسط کل کشور بالاتر است.
- استاندارد جهانی هزینه مسکن نسبت به درآمد خانوار حدود ۳۰ درصد است.
- تنها 16 استان از 31 استان کشور هزینه مسکن کمتر از متوسط جهانی (30 درصد) دارند.
منابع: مرکز امار ایران، بانک مرکزی ایران، روزنامه دنیای اقتصاد
