خانه‌موزه‌ها معمولا به جز نمایش آثار خاص مدرن یا باستانی از جهت بنای‌شان جالب و قابل بررسی هستند. موزه‌های مربوط به آثار باستانی معمولا ساختمان‌های قدیمی با ویژگی‌های خاص و آثار جدید در ساختمان‌هایی با المان‌های مدرن به نمایش درمی‌آیند. گاهی هم بنا به دلیل ویژگی‌های منحصربفردش انتخاب می‌شود تا موزه یا ساختمانی مهم باشد.
خانه‌موزه مقدم به همت دکتر محسن مقدم و موزه آبگینه به واسطه معماری ایرانی بی‌نظیرشان به خانه‌موزه تبدیل شدند و در سال میزبان بازدیدکنندگان زیادی هستند. بافت سنتی در این دو بنا، برای افراد علاقه‌مند به تاریخ، معماری خانه‌موزه و آثار باستانی جذابیت زیادی دارد و جزو دو موزۀ پربازدید هستند. با این دو خانه‌موزه بیشتر آشنا شوید.
آشنایی با خانه‌موزه آبگینه و سفالینه ایران
خیابان سی تیر از خیابان‌های قدیمی تهران است و بافت سنتی‌اش بازدیدکنندگان زیادی را به خود جلب می‌کند. علاوه بر بافت خود خیابان مکان‌های دیدنی زیادی از کلیسا و آتشکده گرفته تا موزه هم در این خیابان قرار دارند. موزه آبگینه و سفالینه هم در خیابان سی تیر واقع شده است.
موزه آبگینه در ساختمانی تاریخی متعلق به دوران ابتدای حکومت پهلوی در میان باغی به مساحت ۷۰۰۰ مترمربع برپا شده است؛ خانه‌ای باشکوه که به دستور احمد قوام، یکی از سیاستمداران و نخست‌وزیرهای ایران ساخته شد و مدتی به عنوان سفارت کشورهای مصر و افغانستان مورد استفاده قرار گرفت.
در سال ۱۳۵۴ این خانه به دفتر فرح پهلوی فروخته و به موزه تبدیل شد. چهار سال بعد خانه‌موزه به طور رسمی افتتاح شد و خانه و باغ آن در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار میراث ملی ایران قرار گرفت. امروزه موزه آبگینه و سفالینه ایران تحت نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فعالیت می کند.
تاریخچه خانه‌موزه آبگینه و سفالینه
حدود ۹۰ سال پیش (۱۳۰۷ ه.ش) به دستور احمد قوام، مشهور به قوام السلطنه، ساختمان موزه آبگینه ساخته شد. خانه مجلل قوام تا سال ۱۳۳۱ محل سکونت و کارهای اداری و سیاسی او بود؛ اما در این سال خانه و سایر اموالش توسط مجلس وقت مصادره شد و در اختیار دولت درآمد.
بعد از این ماجرا عمارت قوام به مصری‌ها فروخته شد و آنها این ملک را به سفارت خود در تهران تبدیل کردند. این خانه برای هفت سال تحت تملک مصری‌ها بود؛ تا بعدها این سفارت در اختیار افغان‌ها قرار گرفت. مدت کوتاهی افغانستان سفارت خود را در خانه قوام برپا کرد؛ اما اندکی بعد این خانه به بانک بازرگانی فروخته شد.
در سال ۱۳۵۴ دفتر فرح پهلوی پیشنهاد خرید این خانه را به بانک بازرگانی داد و با موافقت آنها مالکیت خانه به این دفتر رسید. گروهی از طراحان و معماران فرانسوی، ایرانی و اتریشی کار طراحی خانه‌موزه را بر عهده گرفتند و درهای آن در سال 1358 به روی علاقه‌مندان تاریخ و هنر ایران باز شد.
معماری خانه‌موزه
معماری خانه‌موزه مانند موزه آبگینه یا همان خانه‌موزه قوام کاملاً ایرانی است و هشت ضلعی ساخته شده و از دو طبقه، ستون و زیرزمین تشکیل شده است. سبک معماری خانه‌موزه تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی قرن نوزدهم میلادی است.
|
معماری خانه‌موزه به سبک معماری ایرانی از یک اندرونی و یک بیرونی ساخته شده است. |
طبقه‌ی اول از طریق پلکان چوبی به سبک پله‌های روسی با طبقه دوم ارتباط دارد.
تزیینات ساختمان
خانه‌موزه قوام جلوه‌های فوق‌العاده‌ای از معماری ایرانی مثل کارهای آجری، گچ‌بری های کم‌نظیر، آینه‌کاری‌های زیبا و جواهر و میناکاری را به نمایش می‌گذارد. بخش‌هایی از دیوارهای زیرزمین هم با موزاییک‌هایی بزرگ سنتی تزیین شده است. تزئینات این خانه‌موزه به چند دسته تقسیم می‌شود:
آجرکاری
در نمای خارجی ساختمان موزه آبگینه از 50 نوع طرح و شکل هندسی و نمونه‌های گلدار آجری استفاده شده است که شبیه به معماری دوره سلجوقیان است.
گچ‌بری‌های
گچ‌بری‌های داخلی ساختمان موزه آبگینه در سه دوره‌ی زمانی مختلف ساخته شده است. بخشی از گچ‌بری مخصوص زمان ساخت عمارت است و بیشتر در سالن ورودی و دیگر تالارهای ساختمان به کار رفته. زمانی که خانه‌موزه در اختیار سفارت مصر قرار داشت گچ‌بری‌هایی به سبک اروپایی‌ها به ورودی و بخش‌هایی از طبقه اول اضافه شد.
این طرح‌ها در تالارهای مینا و بلور و در زیرزمین هم دیده می‌شود. دسته‌ی سوم گچ‌بری که ترکیبی از نقاشی و خطاطی است را سال 1368 سازمان میراث فرهنگی بنا کرد.
آینه‌کاری‌ها
آینه‌کاری‌هایی به شکل طرح‌های هندسی ساخته شده و در گچ‌بری طبقه‌ی دوم به کار رفته است.
مینا و منبت کاری
از میناکاری‌ها و منبت‌کاری‌ها با طرح‌های گلدار روی درها و حاشیه پله استفاده شده است.
طراحی داخلی خانه‌موزه آبگینه و سفال
یکی از جذاب‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی‌های طراحی داخلی موزه آبگینه ، طراحی ویترین‌های آن است که منحصربفرد است و در خانه‌موزه دیگری دیده نمی‌شود.
|
در همین رابطه بخوانید: |
این ویترین‌ها با الهام از ستون‌های تخت جمشید و کعبه زرتشت در نقش رستم طراحی شده‌اند. طرح و ابتکار ساخت ویترین‌ها از طراح معروف اتریشی هانس هولاین (Hans Hollein) بود.
اطلاعات بازدید
موزه آبگینه با توجه به قرار گرفتنش در مرکز شهر، دسترسی خوبی دارد. تردد با مترو و اتوبوس به راحتی انجام می‌شود و به راحتی از هر نقطه‌ی شهر می‌توان به آن‌جا رسید. ساعت معمول بازدید از موزه آبگینه در در بهار و تابستان بین ساعت 9:00 تا 19:00 و پاییز و زمستان بین ساعت 8:00 تا 17:00 است و در ایام سوگواری تعطیل است.
آشنایی با خانه‌موزه مقدم
خانه‌موزه مقدم اواخر دوره قاجارساخته شده است. خانه احتساب‌الملک یکی از یادگارهای تهران قدیم است که به موزه تبدیل شده است. این خانه در سال ۱۳۵۱ از طرف دکتر محسن مقدم پسر احتساب‌الملک به دانشگاه تهران اهدا شد. دکتر محسن مقدم در سال ۱۳۶۶ ه.ش درگذشت و پس از مرگِ همسر ایشان در سال۱۳۶۹ه. ش، تولیت خانه‌موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.
پیشینه خانه‌موزه مقدم
خانه‌موزه مقدم ، عمارتی بزرگ و مجلل و محل سکونت محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار و رئیس اداره احتسابیه تهران بود. او دو فرزند به نام‌های حسن و محسن داشت. حسن در فعالیت های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» به جا مانده است.
|
استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع شده را مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی در خانه‌ی مقدم نصب کرد. بخش دیگر کلکسیونش شامل پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره هم اکنون در خانه‌موزه مقدم نگه‌داری می‌شود. |
محسن، برادر کوچک‌تر، پس از اتمام تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی به ایران بازگشت و همراه با همسر فرانسوی‌اش سُلما در خانه پدری ساکن شدند. دکتر محسن مقدم و همسرش «سلما» که کارمند کتابخانه و موزه ملی ایران بود، در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران جمع‌آوری کردند.
معماری خانه مقدم
امام خمینی خیابانی شلوغ و پرسروصداست. ترافیک، آلودگی و آلودگی صوتی ناشی از بوق ماشین‌ها و کسب‌وکار اطراف فضایی نه چندان خوشایند ایجاد کرده. اما خانه‌موزه مقدم انگار از این خیابان جداست. به محض قدم گذاشتن در این خانه، سروصداهای ماشینی قطع می شود و صدای آب و آواز پرندگانی که در درختان حیاط خانه‌ی مقدم سکونت دارند، به گوش می‌رسد. معماری خانه‌موزه مقدم با کاشی‌کاری‌های زیبا و خوش‌رنگ، درختان، حوض و شمعدانی هم بسیار چشم‌نواز است و عناصر معماری ایرانی با رعایت اصول ساخت باغ ایرانی در این خانه به خوبی به چشم می‌آید.
ساختمان اربابی(برج)
در قسمت غربی خانه‌ی مقدم ساختمان اربابی (برج) واقع شده است که دکتر محسن مقدم به همراه یکی از شاگردان در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر ابوالقاسمی، در سال ۱۳۴۵ ساخته‌اند.
این ساختمان با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزیینات تزئین شده است.
ایوان قاجار
در قسمت شمالی خانه‌ی مقدم یک ایوان با چند طاق و ستون زیبا ساخته شده که مزین به کاشی‌هایی از دوران زندیه و قاجار است. در وسط این ایوان حوضچه‌ای از جنس مرمر قرار دارد که از حمام فتحعلی شاه به اینجا منتقل شده و آبی که از آن جاری می‌شود توسط یک جوی باریک به داخل یک استخر می‌ریزد.
|
دکتر محسن مقدم در تزیینات ایوان از کاشی‌های کوباچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی‌های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول استفاده کرده است. |
دکتر محسن مقدم این استخر را پس از سفر به اسپانیا و الگوبرداری از استخر و آب‌نماهای باغ الحمراء (باغی به جای مانده از دوران صدر اسلام اسپانیا ساخته است که در اطراف آن چند فواره قدیمی هم آب را به داخل استخر می‌پاشند.
دیوار تجدد
حیاط اندرونی و بیرونی با یک دیوار به نام دیوار تجدد از هم جدا شده است. این دیوار از چند ستون با طاق‌های کاشی‌کاری شده ساخته شده است. پایه این ستون‌ها حجاری شده و یادآور ستون‌های کاخ چهلستون اصفهان است. دکتر مقدم این پایه‌ستون‌ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه به این محل انتقال داده‌است. دیوار تجدد توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده‌است.
ایوان
در قسمت شمالی حیاط اندرونی ایوان زیبایی قرار دارد که از چهار ستون با سرستون‌هایی با گچ‌بری کرنتی تشکیل شده که کار تزیینات این ایوان را هم دکتر مقدم به زیبایی هرچه تمام‌تر انجام داده است. از طریق دو راه پله مارپیچ می‌توان به ایوان بزرگ دسترسی پیدا کرد.
اتاق قاجار یا سالن زمستانی
دکتر محسن مقدم این محل را با آثار ارزنده‌ای از دوران زندیه و قاجاریه چون: طاقچه گچ‌بری زندیه از اصفهان، شومینه‌ای از قصر فیروزه، کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه و غیره تزئین کرده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار نامیدند. در حال حاضر نیز آثاری از دوران قاجار و پهلوی در این اتاق به نمایش گذاشته شده است.
حوضخانه
این زیرزمین در دوره مظفری همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک بنا شده‌است. دکتر محسن مقدم خود تزئینات دیوارهای حوضخانه را با استفاده از کاشی و قطعات ظروف سفالین انجام دادند. این تزئینات برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم ه.ق است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد.
حیاط اندرونی خانه‌موزه مقدم
قسمت بعدی خانه‌ی مقدم حیاط اندرونی است که استاد مقدم و همسرش با الهام گرفتن از فرش ایرانی آن را طراحی کرده‌اند.یک حوض و آبنمای زیبا در وسط آن قرار دارد و در چهار طرف آن باغچه‌هایی گل‌کاری شده است.
|
در همین رابطه بخوانید: |
دکتر مقدم به زیبایی دیوار این حیاط را با کاشی و ظروف قاجاری تزیین کرده و در وسط این دیوار هم یک طاق‌نمای زیبا با کاشی‌های آبی رنگ ساخته است.
اطلاعات بازدید خانه‌موزه مقدم
خانه‌ی مقدم هم در مرکز شهر قرار دارد و خطوط مترو و اتوبوس فاصله‌ی چندانی از آن ندارند. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو، امام علی(ع) و حسن‌آباد هستند و اتوبوس‌های مسیر راه‌آهن – پارک وی یا راه‌آهن – تجریش مناسب‌ترین خطوط هستند. ساعت معمول بازدید از خانه‌ی مقدم ۹ صبح تا ۱۷:۱۵ است و روزهای شنبه و ایام سوگواری تعطیل است.
