یکی از عواملی که بر نوع طراحی ساختمان‌ها تاثیر می‌گذارد، محدود بودن منابع انرژی و لزوم صرفه‌جویی در مصرف آن است؛ این موضوع طراحی بهینه و مناسب ساختمان‌ها را از دیدگاه مصرف انرژی ضروری می‌سازد. به همین منظور جهت‌گیری مناسب ساختمان با هدف کاهش بارهای حرارتی و برودتی و جلوگیری از اتلاف انرژی از اهمیت خاصی برخوردار است.
نقشه ساختمان شرقی غربی از برخی جهات دارای محدودیت‌هایی است که مربوط به نحوۀ قرارگیری ساختمان در محل جغرافیایی آن است. پلان ساختمان شرقی غربی نیاز به برخی عوامل مصنوعی و زاویه‌سازی‌هایی دارد که بتواند رفاه نسبی ساکنین را بهتر تامین کند.می‌توان گفت جهت‌گیری کلی ساختمان به مواردی مانند وضعیت طبیعی زمین، میزان نیاز به فضاهای خصوصی، کنترل و کاهش صدا و نیز دو عامل باد و تابش آفتاب بستگی دارد.
از طرف دیگر تلاش مهندسان معمار در طراحی پلان ساختمان شرقی غربی به صورتی است که بتوانند بیشترین استفاده از نور خورشید را داشته باشند. زیرا نور خورشید به غیر از تامین روشنایی، تاثیر انکارناپذیری بر سطح نشاط و سلامت روحی ساکنان یک ساختمان دارد.
اما معماری در شهرهای بزرگ با بافت مسکونی متراکم محدودیت‌های دیگری را هم ایجاد می‌کند. یک زمین ممکن است از سه جهت با ساختمان‌های هم‌جوار مسدود شده باشد و لاجرم فقط به یک جهت جغرافیایی دید و نما داشته باشد. مورد دیگر مربوط به زمانی است که کوچه یا خیابان در جهت شمال به جنوب امتداد پیدا کرده باشد؛ در این حالت پلان و نقشۀ ساختمان‌ها شرقی غربی خواهد بود.
زمانی که دست طراح برای انتخاب جهت جغرافیایی بنا باز نباشد، باید با رعایت یک سری استانداردها نقاط قوت ساختمان را پررنگ کرده و نقاط ضعف را تا جای امکان کم‌رنگ کند.
چگونه خانه شرقی غربی را تشخیص بدهیم؟
برای تشخیص این‌که یک خانه شرقی غربی است یا خیر، باید از وسایل و روش‌هایی استفاده کنید که چهار جهت اصلی جغرافیایی را تعیین می‌کنند، مانند قطب‌نماها.
اما برخی شهرها یک نماد یا چشم‌انداز طبیعی و مشهود دارند که با دانستن جهت جغرافیایی آن، راحت‌تر می‌توانید باقی جهات را پیدا کنید. به طور مثال در شهر تهران رشته‌کوه البرز به صورت سراسری در قسمت شمالی شهر قرار دارد. اگر هوا پاک و صاف باشد، این کوه‌ها از هر نقطۀ شهر مشهود هستند.
پس اگر در شهر تهران هستید و به سمت کوه‌های البرز ایستاده‌اید دست راست شما جهت شرقی و دست چپ شما جهت غربی را نشان می‌دهد. البته این روش فقط زمانی جواب می‌دهد که تراکم و ارتفاع ساختمان‌ها به شما اجازه دیدن کوه‌ها را بدهد.
حال تصور کنید در یک کوچه که جهت آن شمال به جنوب است، رو به سمت شمال ایستاده‌اید. در این صورت ساختمان‌های سمت راست شما شرقی و ساختمان‌های سمت چپ شما غربی هستند. معمولا در ورودی ساختمان‌های غربی به حیاط باز می‌شود و پس از گذشتن از آن به ساختمان اصلی می‌رسید. در حالی که برای ساختمان‌های شرقی حیاط در قسمت پشتی قرار دارد.
اما زمانی وجود دارد که نحوۀ قرارگیری آپارتمان‌ها داخل یک ساختمان یا مجموعه به گونه‌ای است که برخی از آن‌ها خانه شرقی غربی محسوب شده و بعضی‌های دیگر دید شمالی جنوبی دارند. در این حالت پلان شرقی غربی نسبت به نقشۀ شمالی جنوبی دارای برخی مزایا و معایب است که در ادامه شرح داده می‌شود.
مزایای پلان ساختمان شرقی غربی چیست؟
چه کل پلان ساختمان شرقی غربی باشد و چه فقط برخی آپارتمان‌های آن دید شرقی غربی داشته باشند، ساکنان آن واحدها از این مزایا برخوردار هستند:
- بخش غربی خانه دارای آفتاب روشن و طولانی‌مدت هنگام عصر است. به همین دلیل اتاق نشیمن این خانه‌ها معمولا در بخش غربی گذاشته می‌شود که تمام افراد خانه بیشترین استفاده از نور طبیعی را ببرند.
- در خانه شرقی غربی اتاق‌خواب‌ها معمولا در قسمت شرقی قرار دارند. در این حالت از اولین ساعات طلوع خورشید اتاق‌ها روشن و سرزنده خواهند بود. بیدار شدن در یک اتاق روشن بسیار ساده‌تر از زمانی است که اتاق تا اواسط روز نیمه‌تاریک باشد.
- اگر باد غالب منطقۀ جغرافیایی غرب به شرق یا برعکس باشد، با باز کردن پنجره‌های شرقی و غربی ساختمان جابه‌جایی هوا به سرعت و سهولت انجام می‌شود. این موضوع خصوصا صبح‌ها و برای تازه کردن هوای خانه اهمیت دارد.
- نور غربی در عین حال که گرمای نور جنوبی را ندارد، بسیار روشن است. به همین دلیل نگهداری از گیاهان طبیعی و زنده در اتاق‌ها و بالکن‌های غربی، نور لازم را برای رشد آن‌ها تامین می‌کند.
|
نور طبیعی پنجره‌های غربی برای نگهداری و پرورش گیاهان طبیعی ایده‌آل است. از طرف دیگر بخش شرقی آپارتمان هنگام صبح ساعات طولانی‌تری از آفتاب بهره‌مند است. اتاقخواب شرقی برای افراد سحرخیز بسیار عالی و مناسب است؛ زیرا فضای داخل آن با اولین پرتوهای طلوع آفتاب روشن می‌شود. |
معایب خانۀ شرقی غربی چیست؟
خانه‌های شرقی غربی در کنار مزایایی که دارند، دارای معایبی هم هستند که باعث می‌شود برخی افراد زندگی در چنین خانه‌هایی را نپسندند. برخی از این معایب به شرح زیر است:
- اگر شما از افرادی هستید که با سحرخیزی میانۀ خوبی ندارند، اولین پرتوهای آفتاب که صبح زود وارد اتاق می‌شود ممکن است مایۀ مزاحمت‌تان شود. البته استفاده از یک پردۀ ضخیم این مشکل را برطرف می‌کند.
- نور غربی که در ساعات عصر و تا غروب آفتاب از پنجرۀ غربی وارد خانه می‌شود، گاهی بسیار روشن و متمرکز است. تا جایی که ممکن است باعث آزار چشم بعضی از افراد شود. در این حالت استفاده از پرده‌هایی که بخشی از نور را فیلتر می‌کنند توصیه می‌شود.
- دیوارهای شرقی و غربی در تابستان گرمتر و در زمستان سردتر از دیوارهای جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی می‌شود. به همین دلیل ایجاد دمای مطبوع داخل چنین ساختمان‌هایی هزینۀ بیشتری در پی خواهد داشت.
- اگر جهت وزش باد غالب در منطقۀ جغرافیایی شرق به غرب یا برعکس باشد، نمای ساختمان‌های شرقی و غربی بیشتر مورد آسیب باد و باران قرار می‌گیرند.
نمونۀ پلان
همانطور که پیش از این اشاره شد ساختمان شرقی غربی دارای مزایای و معایب مخصوص به خود است. طراحی درست و اصولی پلان چنین ساختمان‌هایی می‌تواند روی نقاط قوت آن تاکید کرده و نقاط ضعف را کم‌رنگ‌تر کند. طراحان معمولا سعی می‌کنند در چنین نقشه‌هایی اتاق خواب را در قسمت شرقی گنجانده و فضاهایی مانند آشپزخانه و اتاق نشیمن را در قسمت غربی قرار دهند.
پلان شرقی غربی شمارۀ یک
این پلان آپارتمان ساده‌ای را با دو اتاقخواب نشان می‌دهد. جهت اصلی قرارگیری این آپارتمان شرقی غربی است. همانطور که استانداردها پیشنهاد می‌کنند، اتاق‌خواب‌ها دارای پنجرۀ شرقی هستند و اتاق پذیرایی و نشیمن آپارتمان دارای نورگیر غربی هستند.
پلان شمارۀ دو
طراحی این پلان امروزی‌تر و فضای داخلی آن بیشتر است. همانطور که مشاهده می‌کنید در قسمت غربی پلان یک تراس قرار دارد که قسمت بیشتر نور اتاق پذیرایی و آشپزخانه از طریق آن تامین می‌شود. این آپارتمان دارای یک اتاقخواب اصلی و یک اتاقخواب کوچکتر است که در قسمت دیگر پلان قرار دارند و از نور شرقی برخوردار هستند.
اگر توجه کنید در هر دو پلان بالا پنجرۀ حداقل یک اتاقخواب در راستای پنجرۀ اتاق نشیمن قرار دارد. این ویژگی باعث می‌شود با باز کردن هر دوی این پنجره‌ها، گردش هوا به خوبی داخل آپارتمان به گردش افتاده و هوای کهنه از فضا خارج شود.
|
در همین رابطه بخوانید: |
|
اگر خانۀ مورد پسند شما دید شرقی غربی دارد، می‌توانید با استفاده از عایق‌های حرارتی، شیشه‌های دوجداره و… میزان نور ورودی و اتلاف انرژی را کنترل کنید. |
هنگام انتخاب خانه شرقی غربی به چه نکاتی دقت کنیم؟
هرچند بیشترین نور طبیعی را پنجرۀ جنوبی دارد یا اتاق‌های شمالی در تابستان خنک‌تر هستند؛ اما این باعث نمی‌شود خانه‌های شرقی غربی کاملا امتیاز خود را از دست بدهند.
مسلما هنگام انتخاب خانه مسائل بسیاری مانند آرامش محیط، همسایه‌ها، دسترسی آسان به مراکز خرید آپارتمان، نقشۀ داخلی و… مد نظر افراد است. اگر خانه‌ای را که می‌پسندید پیدا کرده‌اید اما نگران آفتاب تندوتیز پنجرۀ غربی هستید، می‌توانید بالای پنجره آفتاب‌گیر نصب کنید. شاید هم نگران اتلاف بیشتر انرژی در خانۀ شرقی غربی باشید؛ در این حالت استفاده از شیشه‌های دوجداره کمک بزرگی به کم‌رنگ کردن این نقطه ضعف می‌کند.
اگر مشغول ساخت خانۀ خود هستید و شرایط قرارگیری زمین به شکلی است که فقط دید شرقی و غربی به ساختمان می‌دهد، سعی کنید از همان ابتدا روبروی پنجره‌های اصلی نهال بکارید که پس از چند سال هم به زیبایی و طراوت محیط خانه کمک کنند و هم به صورت یک فیلتر طبیعی در برابر آفتاب قرار بگیرند.
|
دیوارهای شرقی و غربی در تابستان گرمتر و در زمستان سردتر از دیوارهای جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی می‌شود. به همین دلیل ایجاد دمای مطبوع داخل چنین ساختمان‌هایی هزینۀ بیشتری در پی خواهد داشت. |
جمع‌‌‌بندی
- خانه شرقی غربی در ساعات اولیۀ صبح نور خوبی در قسمت شرقی دارد و عصر تا غروب بخش غربی آن نورگیر خواهد بود.
- در چنین خانه‌هایی سعی می‌شود اتاق خواب‌ها در بخش شرقی قرار بگیرند.
- اتاق نشیمن و پذیرایی آپارتمان‌های شرقی غربی معمولا در قسمت غربی قرار می‌گیرد. زیرا هنگام عصر که خانواده در نشیمن جمع می‌شوند، نور طبیعی بیشتری دارد.
- ساختمان‌های شرقی غربی در مقایسه با ساختمان‌های شمالی جنوبی، تابستان‌ها گرمتر و زمستان‌ها سردتر خواهند بود.
- استفاده ار عایق‌های حرارتی مناسب و شیشۀ دوجداره، به کم شدن اتلاف حرارتی آپارتمان‌های شرقی غربی کمک می‌کند.
- برای کنترل نوری که از پنجره‌های غربی وارد می‌شود می‌توان از پرده‌های ضخیم‌تر، سایه‌بان‌های مصنوعی یا سایۀ طبیعی درختان استفاده کرد.
