شمیرانات شمالیترین بخش استان تهران و بخشی از رشتهکوه البرز است. این شهرستان از دو بخش «لواسانات» و «رودبار قصران» تشکیل شده و از شمال به استانهای مازندران و البرز و از جنوب به شهرستانهای تهران، پردیس و دماوند محدود میشود. مرکز شمیرانات شهر تجریش است که بهتدریج در شمال تهران ادغام شده و تمام محدوده مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران (بخشهایی از تهرانشهر) را در بر میگیرد. به همین دلیل برخی منابع از منطقه یک تهران با نام «شمیران» یا «شمرون» نیز یاد میکنند. این ناحیه در ارتفاعات قرار دارد و اقلیم کوهستانی دارد؛ بهویژه در ارتفاعات شمالی شمیرانات، زمستانها سرد و پربارش و تابستانها خنکتر از مرکز شهر تهران است. میانگین بارش بلندمدت منطقه شمالی تهران حدود ۴۲۸ میلیمتر است و آلودگی هوا در این بخش از شهر بهطور چشمگیری کمتر از مرکز و بخشهای جنوبی تهران میباشد.
از نظر تاریخچه، بخش کوهستانی شمیرانات (قصران) قدمتی کهن دارد و حتی پیش از اسلام در منابع جغرافیایی به «کوهستان ری» شناخته میشده است. محدوده قدیم «شهر شمیران» شامل محلههای فعلی شمیران (تجریش، جماران، نیاوران، ولنجک و …) بود.در دوره قاجار مناطق شمیران به ییلاق خوانده میشد و کاخهای سعدآباد و نیاوران نیز در همین ناحیه ساخته شدند. در نیمه دوم قرن بیستم نیز شمیرانات بهعنوان منطقهٔ خوشآبوهوا و اعیاننشین تهران توسعه یافت و به مرور در قالب منطقه ۱ شهرداری تهران درآمد. نام شمیرانات (شهرستان شمیران) ریشهی تاریخی «شمرون» دارد که هنوز هم به این ناحیه گفته میشود. شمیرانات امروز علاوه بر بخش شهری شامل شمیرانشهر، بخش وسیعی از روستاها و مناطق ییلاقی در لواسانات و رودبارقصران است.
دسترسیها
منطقه شمیرانات دسترسی خوبی به شبکه حمل و نقل تهران دارد. از بزرگراهها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: بزرگراه شهید چمران در جنوب غربی مناطق ولنجک و تجریش، بزرگراه صدر که محلههای اقدسیه، فرمانیه، قیطریه و الهیه را به هم متصل میکند، بزرگراه مدنی (گلشهر-ساداتیه) و بزرگراه نیاوران- یاسر که محدوده ولنجک و زعفرانیه را در مسیرهای شمال–جنوب تحت پوشش دارند. جادههای اصلی منتهی به شمیرانات شامل خیابان ولیعصر (متصلکننده تجریش به مرکزیترین نقطه تهران) و خیابان شریعتی (از پیروزی تا دروازه شمیران)، همچنین بلوار نیاوران و خیابان اقدسیه است. پل صدر (انتهای بزرگراه صدر در محدوده فرمانیه) و پل نیایش (بر روی بزرگراه صدر) از مسیرهای شلوغ این منطقهاند.
از نظر حملونقل عمومی، ایستگاه پایانی خط ۱ مترو تهران در میدان قدس (تجریش) قرار دارد. این ایستگاه در بهمن ۱۳۹۰ افتتاح شده است و دسترسی مستقیم به محلههای نیاوران، دربند و الهیه را فراهم میکند. علاوه بر مترو، خط اتوبوس تندرو (BRT) شماره ۷ در میدان تجریش واقع است و مسیر شمالیترین نقطه تهران (تجریش) تا جنوبیترین آن (میدان راهآهن) را طی میکند. این خط تمام طول خیابان ولیعصر را پوشش میدهد و روزانه هزاران مسافر را جابهجا میکند. همچنین پایانههای اتوبوس در میدان تجریش بهعنوان هاب حملونقل، مسافران را به نقاط مختلف تهران منتقل میکنند. در مجموع، از طریق بزرگراههای اصلی، ایستگاه مترو و شبکه اتوبوسرانی، شهروندان شمیرانات بهراحتی به سایر نقاط شهر تهران دسترسی دارند.
حدود فاصله تا مناطق مرکزی تهران متغیر است. به عنوان نمونه، فاصله میدان قدس (تجریش) تا میدان انقلاب اسلامی حدود ۱۵–۲۰ کیلومتر است که با ترافیک نیمساعته تا یک ساعت طی میشود. علاوه بر مسیر خیابان ولیعصر و کارگر، مسیرهای بزرگراهی مانند شهید چمران و مدرس نیز امکان حرکت سریع از جنوب تهران به حاشیه شمیرانات را فراهم میکنند. از این رو ارتباط مناسب با مرکز شهر از نکات مثبت دسترسی در شمیرانات محسوب میشود، هرچند در ساعات پیک ترافیک بزرگراهها و خیابانهای منتهی به شمال تهران ترافیک سنگین میشود.

امکانات رفاهی
سازگاری محیط زندگی در شمیرانات با امکانات رفاهی متنوع و متعدد است. برخی از امکانات مهم منطقه عبارتند از:
مراکز خرید و بازارها: مهمترین بازار محلی در تجریش واقع است؛ «بازار تجریش» با انواع فروشگاهها، پاساژها و بازارچههای سنتی؛ همینطور مرکز خرید «آوا سنتر تجریش». در محدوده نیاوران نیز مرکز خرید و مجتمع تجاری «پروما» و فروشگاههای برند وجود دارد. در زعفرانیه و فرمانیه پاساژها و فروشگاههای لوکس فعال هستند. وجود مراکز خرید لوکس مانند پاساژ پالادیوم در تجریش به رونق خرید و فروش املاک در شمیرانات کمک میکند.
خدمات درمانی: شمیرانات چندین بیمارستان و درمانگاه مجهز دارد. از جمله «بیمارستان شهدای تجریش» (سابقاً مرکز درمانی امیر، خیابان مقصودیه) و «بیمارستان تجریش» (شاهد)، «درمانگاه فرهنگیان شهید باهنر» در نیاوران (قبل از انقلاب، پادگان باهنر)، بیمارستان تخصصی «مسیح دانشوری» (ریه) و «نورافشار». کلینیکها و مطبهای تخصصی پزشکی در سراسر تجریش، نیاوران و قیطریه فراوان است. بهطور خلاصه، منطقه شمیرانات از نظر دسترسی به خدمات درمانی به نسبت سایر نقاط تهران مطلوب ارزیابی میشود.
مراکز آموزشی: شمیرانات بهدلیل جمعیت مرفه ساکن، مؤسسات آموزشی و مدارس غیرانتفاعی زیادی دارد. برخی از مدارس مشهور در تجریش و نیاوران فعالاند. در محدوده نیاوران، دانشکدهها و مؤسسات آموزشی دانشگاهها (مانند دانشگاه تربیت مدرس و امام صادق(ع)) قرار دارند. مراکز آموزشی فرهنگی، فرهنگسراهای شهرداری (مانند فرهنگسرای ابن سینا در محله اقدسیه) و کتابخانههای عمومی منطقه نیز خدمترسانی میکنند.
فرهنگی و تفریحی: کاخ نیاوران و کاخ سعدآباد در قلب منطقه شمیرانات از جاذبههای تاریخی و فرهنگی برجسته هستند. علاوه بر این، زیارتگاه امامزاده صالح در تجریش و امامزاده قاسم در حصارک (نزدیک جماران) از اماکن متبرکه پرطرفدارند. مراکز ورزشی مانند پارک کوهستانی توچال و پیست اسکی دربندسر، پارک جمشیدیه و پارک قیطریه، امکان تفریح در دل طبیعت را فراهم میکنند. در زمستانها زمینهای ورزشی هاکی آبی و پیستهای اسکی شمشک و دیزین در نزدیکی شمیرانات میزبان ورزشکاران هستند. کاربری شمیرانات غالباً مسکونی-تفریحی است و ساکنان از فضاهای سبز و پیادهراههای کوهستانی بهره میبرند.
سایر خدمات محلی: در کل محلههای شمیرانات، ادارات و سازمانهای خدماتی در حد نیاز ساکنان وجود دارد. مراکز انتظامی، پست و بانکها توزیع مناسبی دارند. مجموعه ورزشی انقلاب (ساک و …) و باشگاههای خصوصی متعدد در فرمانیه و زعفرانیه فعالاند. در مجموع، سرانه خدمات شهری و امکانات رفاهی در شمیرانات نسبتاً بالا ارزیابی میشود.
معرفی محلههای شاخص شمیرانات
اهمیت شمیرانات در تهران باعث شده محلههای معروف و مختلفی در آن شکل بگیرد. در ادامه به چند محله برجسته اشاره میکنیم:
تجریش: یکی از محلههای قدیمی تهران است و به «اولین محله منطقه یک» شهرت دارد. مرکز تجاری ـ زیارتی شمیرانات محسوب میشود. بازار قدیمی تجریش، امامزاده صالح و چهارراه تجریش در این محله قرار دارند. تجریش به دلیل دسترسی به بزرگراهها و پایانه اتوبوسرانی، همواره شلوغ و پرتردد است. در اطراف میدان تجریش، آپارتمانهای نوساز و مجتمعهای لوکس ساخته شده و قیمت املاک بسیار بالا است. وجود بازار و دسترسی مناسب، خریداران زیادی را برای خرید و فروش آپارتمان در شمیرانات جذب میکند.
نیاوران: محلهای شمال شرقی شمیرانات و در دامنههای رشتهکوه البرز است. نیاوران شامل بخشهای «نیاوران» و محلههای اطراف مثل «منظریه»، «جمشیدیه»، «حصارک»، «کاشانک» و «ولنجک» است. این محله به فضای آرام و ویلاهای لوکسش معروف است. کاخ نیاوران، یک موزه مشهور در مجموعه فرهنگ و هنر نیاوران و پارک جنگلی نیاوران در آن قرار دارد. قیمت واحدهای مسکونی در نیاوران (و حوالی فرمانیه ـ ولنجک) از گرانترینهای تهران است. در چند سال اخیر، برجهای مسکونی جدید نیز در نیاوران و حصارک ساخته شده که بازار اجاره و فروش آپارتمان در شمیرانات را داغ نگه داشته است.
زعفرانیه: محلهای اشرافی در شمال غربی تجریش است. زعفرانیه از جنوب به خیابان مقدس اردبیلی، از شمال و غرب به ارتفاعات توچال و از شرق به خیابان تجریش منتهی میشود. در قدیم زعفرانیه روستایی کوچک بین ولنجک و سعدآباد بود، اما امروز از لوکسترین محلههای تهران است. باغهای قدیمی حفظ شده و آپارتمانهای نوساز و برجهای مسکونی گرانقیمت در آن ساخته شدهاند. در همین محله، چندین سفارتخانه و مراکز خرید لوکس فعالیت میکنند.
فرمانیه: منطقهای بسیار مرفه در حاشیه خیابان شریعتی است. زمینهای فرمانیه پیشتر متعلق به ناصرالدین شاه و سپس شاهزادگان قجری بوده و از ابتدا محله اعیاننشین شمرده میشد. امروزه فرمانیه با برجهای جدید مسکونی، باشگاههای ورزشی مجهز و مراکز خرید لوکس (مانند مرکز خرید فرمانیه) شناخته میشود. این محله پس از انقلاب نیز متقاضی بالایی داشته و همچنان یکی از مناطق گران شمال تهران بهشمار میآید.
قیطریه: محلهای مسکونی به وسعت حدود ۱.۵ کیلومترمربع در منطقه یک. پارک قیطریه، کوههای مجاور و دسترسی به بزرگراه صدر از ویژگیهای مهم این محله است. بیشتر ساختمانهای قیطریه ساخت دهههای اخیر هستند. متوسط قیمت واحد مسکونی در قیطریه نسبت به فرمانیه و زعفرانیه کمتر است اما همچنان بالا است. آپارتماننشینانی که به دنبال محیطی آرام همراه با دسترسی مناسب به بزرگراهها و مراکز خرید هستند، قیطریه را انتخاب میکنند.
دزاشیب: محلهای در شمال تهران (منطقه شمیرانات) در شرق تجریش. از شمال به جماران و نخجوان، از جنوب به تپههای قیطریه، از غرب به خیابان شریعتی و از شرق به چیذر و فرمانیه محدود است. دزاشیب دارای بافتی قدیمی است؛ قسمت بالای دزاشیب (بالانشین) و پایین دزاشیب هر کدام هویت جداگانه دارند. در این محله هنوز خانههای ویلایی و باغهای قدیمی دیده میشود. قیمت املاک در دزاشیب اندکی پایینتر از سایر محلههای شمالی است، ولی در سالهای اخیر ساخت آپارتمانهای نوساز نیز آغاز شده است.
اقدسیه و شهرک کامرانیه: اقدسیه در شمال شرق تهران و در مجاورت فرمانیه قرار دارد. بیشتر شهرکهای لوکس مانند شهرک نفت، شهرک قائم و شهرک محلاتی در این ناحیه واقع شدهاند. در اقدسیه برجهای مسکونی و مجتمعهای بزرگمقیاس ساخته شده و فضای سبز در مجاورت بزرگراههای صدر و امام علی وجود دارد. این مناطق بهواسطه دسترسی به بزرگراهها و نزدیکی به مراکز آموزشی و تجاری، برای خرید و فروش آپارتمان در شمیرانات پرطرفدارند.
اُوین و ولنجک: شهرک اوین در مجاورت بزرگراههای چمران و حکیم قرار گرفته و بسیاری از پروژههای مسکونی بلندمرتبه در آن ساخته شده است. در بخش ولنجک (مسیر دربند) جاذبههای طبیعی از جمله پارک جنگلی ولنجک (کوهنوردی توچال) وجود دارد. منطقه ولنجک با ارتفاع بالاتر خود، هوای مطبوعتری دارد و در زمستانها محل وقوع بارش برف بیشتری است. این محلهها هرچند جزو شمیرانات به حساب میآیند، قیمت ملک آنها کمی از مراکز اصلی تجاری شمیران پایینتر است.
روستاهای شمیرانات (دربند، جماران، پسقلعه): بخش کوهستانی شمیرانات شامل روستاهای ییلاقی نظیر دربند، جماران و پسقلعه (دربندعلیا) میشود. دربند در دامنه کوه شمالی تجریش قرار دارد و با کافهها و رستورانهای سنتیاش مشهور است. جماران سابقاً جایگاه اقامت امام خمینی(ره) بود و محلهای آرام با مناظری رو به کوه است. پسقلعه (که به دربند علیا هم معروف است) روستایی در رودبارقصران شمیرانات است. این روستا در ارتفاع ۱۸۰۰–۲۲۰۰ متری واقع شده و بهدلیل هوای خنک و مسیرهای کوهنوردی (مسیر پیادهروی توچال) از دیرباز مقصد پایتختنشینان بوده است. در کنار رودخانه دربند، تلهسیژ دربند و تعداد زیادی کافه و رستوران کوهستانی در پسقلعه وجود دارد که آن را به محلی محبوب برای تفریحات آخر هفته تبدیل کرده است.

بافت شهری، فضای سبز و کیفیت زندگی
با وجود وجود آپارتمانهای چندطبقه، شمیرانات بیشترین بخشی از تهران است که هنوز بافت ویلایی و کوهپایهای خود را دارد. به خصوص در مناطق اطراف دربند، دارآباد و نیاوران، خانههای ویلایی با باغ دیده میشود. در مقابل، در مراکز محلههای تجاری مانند تجریش، فرمانیه و زعفرانیه برجها و آپارتمانهای لوکس جدید ساخته شده است. در نتیجه ترکیبی از معماری سنتی (ویلاهای قدیمی) و مدرن (آپارتماننشینی) در این منطقه وجود دارد.
فضای سبز شمیرانات بسیار وسیع است. شمیرانات تقریباً از یک سو به رشتهکوه البرز و از سوی دیگر به پارکهای جنگلی و بوستانها محدود میشود. بهعنوان مثال، پارکهای جنگلی نیاوران، جمشیدیه و قیطریه از مراکز مهم تفریحی در منطقهاند. مناطق کوهستانی مانند دربند، درکه، دارآباد و کلکچال واقعاً جزو مقاصد کوهنوردی و گردشگری تهران هستند. این طبیعت دستنخورده و آبوهوای سالم باعث شده شمیرانات از نظر کیفیت زندگی نمره بالایی داشته باشد. مطابق گزارشهای رسمی، میانگین دمای منطقه ۱ حدود ۱۵.۱ درجه است و تعداد روزهای برفی آن بیش از ۲۳ روز در سال است. وجود این پارکها و ارتفاعات پر از درخت، علاوه بر زیبایی، به کاهش آلودگی هوا کمک میکند؛ طبق آمارها، آلودگی هوا در شمیرانات از اغلب بخشهای شهر تهران و حتی شهرهای اطراف (کرج، قزوین) کمتر است.
کیفیت زندگی در شمیرانات برای خانوادهها بهدلیل فضای باز و امکانات رفاهی مطلوب بالاست. بافت شهری آرام و مساحت زیاد پارکها موجب شده کودکان و سالمندان امکان استفاده بیشتری از فضای سبز داشته باشند. سطح بالای امنیت اجتماعی و دسترسی به خدمات (مانند مراکز درمانی و آموزشی خوب) نیز شمیرانات را برای سکونت خانوادگی مناسب کرده است. در عین حال، ترافیک سنگین گاهی نارضایتی ایجاد میکند و قیمت بسیار بالای مسکن یکی از چالشهای اصلی این منطقه است.
بازار املاک در شمیرانات
بازار مسکن شمیرانات همواره یکی از گرانترین بازارهای تهران بوده است. به عنوان نمونه، گزارش «بالکن» در آبان ۱۴۰۴ نشان میدهد متوسط قیمت هر متر مربع آپارتمان در کل تهران حدود ۱۱۵٫۹۹ میلیون تومان است. همین گزارش میگوید متوسط قیمت در منطقه ۱ (شامل بخش عمدهای از شمیرانات) حدود ۲۱۰٫۲۹ میلیون تومان برای هر متر مربع بوده است؛ یعنی تقریباً دو برابر میانگین شهر. منطقه ۳ تهران (شمال شرق) نیز قیمتی در حدود ۱۹۵٫۹۷ میلیون تومان دارد. به بیان دیگر، خانههای شمال شهر عموماً بیش از ۱۰۰ میلیون تومان برای هر متر مربع قیمت دارند که فروش و خرید آپارتمان در شمیرانات را به کار پرچالشی تبدیل کرده است.
قیمتها بهطور خاص در محلههای لوکس مثل فرمانیه، زعفرانیه و نیاوران بالاتر است. برای مثال در همشهری آنلاین اشاره شده که فرمانیه پس از انقلاب نیز «یکی از گرانترین و معروفترین مناطق مسکونی شمال شهر تهران» باقی ماند و برجهای مسکونی مجلل در آن ساخته شده است. در مقابل، محلههایی مانند دزاشیب و ولنجک (البته هنوز جزو منطقه ۱) از قیمت متوسط کمتری برخوردارند. در بخشهای روستایی شمیرانات مانند لواسان و اوشان-فشم نیز معمولاً املاک ویلایی بزرگ وجود دارد که قیمتگذاری آنها متفاوت از آپارتمانهای درون شهر است (قیمت زمین و ویلا در لواسانکوچک ممکن است بسیار بالا باشد، اما بهدلیل سبک متفاوت ملک، متوسط قیمت مترمربعی آن با آپارتمانهای شهر برابر نیست).
رشد و نوسانات اخیر: تا نیمه اول سال ۱۴۰۴، بازار مسکن تهران در رکودی نسبی بود و میانگین قیمت در تهران حدود ۸۵ میلیون تومان بر متر مربع گزارش میشد. پس از وقوع جنگ ۱۲ روزه در خرداد ۱۴۰۴، تقاضا در مناطق شمالی تهران (شامل شمیرانات و نیاوران) بهدلیل نگرانی از ناامنی کاهش یافت و قیمتها در این محلات تا حدود ۳۰ درصد کاهش یافت. این افت قابل توجه باعث شد شاخص قیمت مسکن تهران به پایینترین سطح چند سال اخیر برسد. با این حال، پس از آبان ۱۴۰۴ دادهها نشان میدهد قیمتها باز هم بالاتر از میانگین شهری هستند. بهعنوان مثال سایت بالکن در آبان ۱۴۰۴ هنوز نرخ ۲۱۰ میلیون را برای منطقه ۱ گزارش کرده است، یعنی تقریباً سطح بالاتر از دوره سقوط.
در مورد اجارهبها نیز شمیرانات گرانترین منطقه تهران است. طبق گزارش «بالکن» آبان ۱۴۰۴، اجاره یک آپارتمان ۱۸۰ متری در منطقه ۱ (نزدیک شمیرانات) به صورت رهن کامل حدود ۲٫۰۱۸ میلیارد تومان و اجاره ماهانه آن حدود ۶۰٫۵ میلیون تومان برآورد شده است. برای مقایسه، همان سایت متوسط رهن یک آپارتمان ۱۱۰ متری در کل تهران را ۷۵۲٫۴ میلیون تومان گزارش کرده که نشان میدهد اجاره در مناطق شمیراننشین تا چندین برابر بیشتر است. بدین ترتیب «رهن و اجاره آپارتمان در شمیرانات» هزینه زیادی را برای مستأجران به همراه دارد و معمولاً خانههای استیجاری در این منطقه تقاضای محدودی دارد. بازار خرید و فروش خانه در شمیرانات نیز برخلاف برخی حومهها، به دلیل ثبات نسبی تقاضای مناطق مرفه بهکندی پیش میرود و اغلب خریداران حرفهای یا سرمایهگذار با نقدینگی بالا در این بازار فعالند.
جمعبندی و پیشنهاد سکونت
شمیرانات بهعنوان عروس شمال تهران، از بسیاری جنبهها برای زندگی مناسب است: طبیعت بکر و کوهستانی، هوای پاک، امکانات رفاهی کامل و محلههای مرفه چشمنواز از نکات مثبت آن است. برای خانوادهها، وجود مدارس و بیمارستان خوب، پارکهای متعدد و امنیت بالای منطقه جذاب است؛ کودک و سالمندان میتوانند از فضای باز و کوهپیماییهای منطقه بهره ببرند. زوجهای جوان نیز در صورت توان مالی بالا میتوانند در شمیرانات زندگی راحتی داشته باشند و از آرامش و لوکس بودن منطقه لذت ببرند. البته قیمت بسیار بالای مسکن و اجاره در شمیرانات، چالش بزرگی است و زوجهایی با بودجه محدود باید انتخابهای خود را عاقلانهتر کنند (مثلاً آپارتمانهای نوساز در اقدسیه یا ولنجک با متراژ متوسط را مد نظر قرار دهند).
از سوی دیگر سرمایهگذاران ملکی باید توجه کنند که خرید خانه در شمیرانات نیازمند سرمایه اولیه بسیار بالاست و نسبت ریسک-سود آن متفاوت از مناطق ارزانتر تهران است. این منطقه ثبات بیشتری در ارزش ملک دارد، ولی بازگشت سرمایه (از طریق اجاره یا فروش) معمولاً زمانبر خواهد بود. اگرچه برخی گزارشها افت قیمت موقت را نشان میدهند، اما بهطور سنتی شمیرانات همواره منطقهای پرتقاضا در بلندمدت بوده است. در نتیجه، سرمایهگذاری در املاک لوکس شمیران تنها برای خریدارانی منطقی است که دیدگاه بلندمدت دارند و ریسک نقدشوندگی قیمت را میپذیرند.
در مجموع، زندگی در شمیرانات برای کسانی که بتوانند هزینههای بالا را تحمل کنند، کیفیت بالایی فراهم میکند؛ از جمله آب و هوای عالی، امکانات رفاهی و امنیت. اما برای اقشار متوسط، انتخاب سایر نقاط نزدیکتر به مرکز یا حومههای شمالی دیگر تهران با قیمت مناسبتر احتمالا معقولتر خواهد بود. بههرحال شمیرانات با ترکیب منحصربهفردی از طبیعت و زندگی شهری، همچنان یکی از انتخابهای اول شهروندان متمول تهران برای «رهن و اجاره خانه در شمیرانات» و خرید مسکن محسوب میشود.



