هنرمندی ایرانیان در بافت نقوش خیال‌انگیز و زیبا در تمام جهان شهره است. اجداد ما از سال‌های بسیار دور رنگ و نقش و خیال را به‌هم بافته و زیباترین و مسحور کننده‌ترین آثار دست بافته‌های ایرانی را خلق کرده‌اند. در خانه هر ایرانی، چه مدرن و چه سنتی، چنین معجزات چشم نوازی یافت میشود. در متن زیر توضیحاتی در مورد کاربرد دست بافته‌های ایرانی در دکوراسیون داده شده است.
|
دست بافته‌های ایرانی اعم از گبه ، گلیم، جاجیم و… جزو لاینفک فرهنگ ایرانی است. اکنون و در ادامه این مطلب به بررسی کامل آنها خواهیم پرداخت. |
دست بافته‌های ایرانی – گلیم
- گلیم بانام انگلیسی (Kilim) یکی از انواع مشهور دست بافته‌های ایرانی است.
- گلیم به خاطر ویژگی‌های خاصی که دارد، در ایران و حتی جهان بسیار پرطرفدار است.
- گلیم دست‌بافتی بدون پرز است که در قدیم با نخ خامه پشمی بافته می‌شد. امروزه برای تولید این دست بافته ایرانی از نخ پنبه‌ای و مصنوعی (کرومی و آکرلیک) استفاده میشود.
- گلیم به‌صورت تار و پود بافته میشود و هر چقدر لایه نخ کمتر باشد، کیفیت گلیم بافته شده بهتر میشود.
- گلیم‌ها عموماً با نقوش شکسته (هندسی) بافته می‌شوند. این نقوش بیشتر شامل لوزی، سه‌گوش، چهارگوش، انواع گل، بوته، ترمه، شش‌گوش، انواع حیوانات اهلی و درنده میشود.
|
در همین رابطه بخوانید: |
- گلیم از جمله دست بافته‌های ایرانی تخت پود نما و دو رو است، یعنی پشت و روی آن درست شبیه به هم است.
- تار یا چله‌ها در گلیم کاملاً موازی و بدون زاویه کنار هم قرار می‌گیرند. در گلیم، پود به‌صورت شل و مواج به دور تارها به‌صورت زیگزاگ چرخیده میشود و بین تارها زیرورو میشود و کاملاً تار یا چله را می‌پوشاند.
- گلیم نازک‌ترین و نرم‌ترین بافته در بین بافته‌های تاری است؛ به این صورت که اگر تمام بافته‌ها را با یک ضخامت نخ کار کنیم، گلیم از همه نرم‌تر خواهد بود و تقریباً شبیه به پارچه است.
- در گلیم محدودیت نقش در جهت عمودی وجود دارد و ایجاد نقش عمودی به مهارت زیادی نیاز دارد.
- گلیم به دلیل داشتن قابلیت استفاده به چند منظور، که هم تزئینی و هم کاربردی است، مثل دیوارکوب، رومبلی، فرش کردن زمین و… توجیه خوبی برای خریده شدن دارد.
انواع روش‌های ایجاد نقش در گلیم
- گلیم محرمات ساده‌ترین نوع گلیم است که رنگ‌های مختلف به‌صورت نوار نوار در جهت عرض گلیم، بافت راه‌راه ایجاد می‌کنند.
- بافت چاک‌دار که به آن بافت پله‌ای هم می‌گویند، بین دورنگ در بافته یک چاک ایجاد میشود؛ بنابراین طول رنگ کوتاه در نظر گرفته میشود تا چاک‌ها کوتاه شوند. این کار باعث استحکام در بافت نیز میشود.
- تار مشترک که معمولاً برای کم کردن چاک است.
- پود مشترک که طول چاک و خطوط عمودی در آن به حداقل رسیده است و به‌صورت تک قلاب و جفت قلاب بافته میشود.
- بافت غیر هم‌سطح که بیشتر در استان کردستان رایج است و دارای نقوش منحنی است.
انواع گلیم
گلیم سوزنی
گلیمی است که در آن علاوه بر رد شدن پودها از میان تارها، نقش‌هایی را روی پود بافته یا سوزن‌دوزی می‌کنند.
گلیم ساده (بی چاک و چاک‌دار)
- گلیم ساده بی چاک به این معنی است که پودها خیلی ساده و بدون مدل خاصی از میان تارها رد میشود و فقط ممکن است هرچند رج یک‌بار رنگ پودها تغییر کند.
- گلیم ساده چاک‌دار، گلیمی است که در آن برای بافتن یک طرح بین پودها به خاطر عوض کردن رنگ پود، فاصله یا چاک ایجاد شود.
- در گلیم ساده پودها يكی در ميان از لابه‌لای تار (چله) عبور می‌کند. اين گليم یک روست و برای بافت آن معمولاً از نقشهای که از قبل آماده شده، استفاده نمی‌شود.
- نقوش گليم ساده بافت، عموماً هندسی است و به‌ندرت نقوش منحنی در اين نوع گليم ديده میشود. گاهی روی این گلیم‌ها با استفاده از الياف رنگی پشم، نقوشی ايجاد میشود كه غالباً هندسی است.
گلیم سوماک
- این نوع گلیم که طرح‌های پیچیده‌تری دارد، ممکن است سینه‌بافت (بدون نقشه و کاملاً ذهنی) یا نقشه بافت باشد.
- سوماک ظرافت زیادی دارد و بیشتر با پود ابریشمی بافته میشود. نخ پودی که با آن‌یک طرح را بافته‌اند، در پشت‌کار گره می‌خورد و با پود دیگری، طرح تازه را می‌بافند و از میان تارها رد می‌کنند.
- در ضمن طرح‌های سینه‌بافت، طرح‌هایی انتزاعی‌اند که بیشتر بر اساس محل زندگی، کار و طبیعت اطراف بافنده روی گلیم نقش می‌گیرند.
گلیم فرش
- نوعی از گلیم است که بعضی از قسمت‌های آن دارای پرز است و به‌صورت برجسته در کار نمود پیدا می‌کند.
- معمولاً این نوع گلیم‌ها، مخلوطی از سوماک و قالی است که قسمت‌های گل‌وبوته و حاشیه‌های آن دارای پرز است. بدین‌صورت كه از روی نقشه قالی، بر روی چله گليم گره‌زده میشود و در پايان پرز اضافی چيده میشود.
روش‌های شستشوی گلیم
- قبل از شستشو خاک گلیم را در فضای باز بگیرید.
- برای جلوگیری از رنگ دهی الیاف، از آب ولرم یا سرد استفاده کنید.
- از مواد شستشوی غیر قلیایی استفاده کنید.
- از برسهای زبر شستشوی فرش استفاده نکنید و بهتر است برای شستشو از پارچه‌های ضخیم استفاده کنید.
- گلیم را بعد از شستشو لوله نکنید و برای آبگیری آن را بر سطح صاف بگذارید.
- بعد از گذشت یک ساعت گلیم را پهن کنید تا خشک شود.
|
گلیم بافی هنری است که قدمتی دیرینه در ایران داشته و از مهم‌ترین دست بافته‌های ایرانی به شمار می‌رود و به دلیل کاربردهای فراوان ازجمله تزئینی به‌عنوان دیوارکوب و کاربرد آن به‌عنوان رومبلی و فرش کردن زمین با طرح‌ها و رنگ‌های چشم‌نواز، طرفداران بسیاری دارد. |
دست بافته‌های ایرانی – گبه
یکی دیگر از مشهورترین دست بافته‌های ایرانی، گبه یا قالیچه خرسک است. ویژگی‌های این محصول زیبا آن است که:
- در ایران در هر منطقه‌ای که دام وجود داشته است، گبه‌بافی نیز رونق و رواج پیدا کرده و به بخش جدایی ناپذیر زندگی افراد بدل شده است.
- در گبه معمولاً رنگ‌های روشن مانند سفید، زرد و قرمز استفاده میشود.
|
در همین رابطه بخوانید: |
- قاليچه خِرسک یا گبه در واقع فرشی از جنس قالی است که معمولاً در اندازه کوچک بافته میشود.
- گبه معمولاً پرزهای بلندی داشته و در بافت آن شمار پود بيشتری به کار می‌رود. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا يک سانتی‌متر هم می‌رسد.
- از مهم‌ترین تفاوت‌های گبه با فرش، ضخامت و وزن بیشتر گبه، خشن بودن و خام بودن آن نسب به فرش است.
نقش گبه
- به‌طورکلی نقش اصلی گبه به عنوان یکی از دست بافته‌های ایرانی از یک طرح بسیار ابتدایی با تعداد محدودی از اشیا تزئینی تشکیل شده است که اغلب مستطیل شکل هستند و نقوش عمدتاً به حیوانات شباهت دارند.
- استفاده از نقوش بته جقه در بافت گبه و گل‌های مختلف به طریقه‌ی هندسی نیز جای خاصی در گبه‌ها دارند.
- نقوش گبه به‌گونه‌ای ساده و ابتدایی است که در اولین نظر شکل غار نوشته‌های اجداد بشر را تداعی می‌کند و همین امر زیبایی این گونه از دست بافته‌های ایرانی را دوچندان کرده است.
- به‌طورکلی می‌توان گفت که گبه طرح و نقش ثابتی ندارد و چون بدون نقشه و حاصل هنرپردازی و طرح‌های بافنده خود است، به‌ندرت می‌توان دو شکل یکسان از آن را یافت.
|
گبه دستباف جزو خالص‌ترین و درعین‌حال ساده‌ترین هنر دست بافته ایرانی است و از این حیث پیوند ما را با نسل‌های پیشین و نیکانمان حفظ می‌کند. الیاف طبیعی گبه آشتی دوباره انسان با طبیعت است. |
دست بافته‌های ایرانی – جاجیم
از دیگر دست بافته‌های ایرانی که توسط عشایر و روستاییان رواج پیدا کرده، جاجیم است.
- از مهم‌ترین مشخصه‌هایجاجیم می‌توان به فرم راه‌راه آن اشاره کرد.
- جاجیم ضخامتی کمتر از گلیم و گبه داشته و بیشتر به پارچه‌های ضخیم شبیه است.
- جاجیم هم مثل دیگر فرشینه‌ها دارای تار و پود و بدون پرز است.
جنس جاجیم و کاربردهای آن
- جاجیم معمولاً پشمی و گاهی پنبه‌ای یا حتی در موارد تزئینی ابریشمی است.
- جنس اصلی آن پشم و کرک و بافت آن در بیشتر موارد درشت است.
- جاجیمدرگذشته مختص مکان‌های سرد و کوهستانی بود زیرا پشم گوسفند از مرغوب‌ترین الیاف برای جلوگیری از نفوذ سرما به بدن انسان است.
- جاجیم در اکثر نقاط ایران به شیوه واحدی بافته میشود و تفاوت آن در طرح و رنگ کارشده در نواحی مختلف است.
- کاربردهای بسیار جاجیم به عنوان یکی از دست بافته‌های ایرانی ، به‌خصوص شکل تزئینی آن به‌عنوان رومیزی، دیوارکوب، روتختی و… علاوه بر پهن کردن آن روی زمین یا حتی به‌عنوان روفرشی باعث شده است این دست بافته ایرانی بسیار محبوب و پر کاربرد باشد.
- در سال‌های اخیر کیف‌ها و کوله‌پشتی‌ها دوخته شده از جاجیم طرفداران بسیاری پیداکرده است.
|
جاجیم به‌عنوان یکی از دست بافته‌های ایرانی در مناطق کوهستانی و کوهپایه‌ای، به دلیل بافت ضخیمش، نسبت به پارچه بیشتر رواج دارد. امروزه از جاجیم برای دوخت کوسن، کیف، کوله‌پشتی نیز استفاده میشود. |
دست بافته‌های ایرانی – نمد
- نمد، هنر دست بافته ایرانی است که علی‌رغم باور عموم در بافته شدن آن، برای ساختش به تنها چیزی که نیاز است پشم، آب داغ و زور بازوی بسیار زیاد است. درواقع نمد بافته نمی‌شود، بلکه از تحت فشار و در برابر گرما قرار گرفتن پشم است که تولید میشود. نمدمالی از قدیمی‌ترین و کهن‌ترین اقدامات بشر برای نساجی و بافتن است.
- از جذابیت‌های نمدمالی می‌توان به خواندن اشعار محلی و آواز همراه با حرکات موزونی که فشار کافی را برای تهیه نمد ایجاد می‌کند، اشاره کرد.
- نمدمالی و استفاده از آن در مناطق بسیاری از ایران مرسوم بوده و هست؛ که در حال حاضر می‌توان به استان‌های خراسان، لرستان، چهارمحال بختیاری و مازندران به‌عنوان مراکز نمدمالی ایران اشاره کرد.
نقوش نمد
- نقوش به‌کاررفته در نمد از گنجینه‌های نقوش سنتی ایرانی است که به‌طور ذهنی به نسل جدید رسیده و متأسفانه به دلیل بازنشستگی و فوت استادان این فن و عدم استقبال جوانان، در حال از بین رفتن است.
- نمد در سایزهای مختلف و اشکال متفاوتی چون دایره، بیضی و… تولید میشود. رنگ‌های به‌کاررفته در آن عموماً طبیعی و متنوع است.
مزایای نمد
- نمد رطوبت را از خود عبور نمی‌دهد.
- عایق بسیار مناسبی برای سرما و گرما است.
- از استحکام قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است.
- زیاد عمر می‌کند و تا حد قابل‌توجهی انعطاف‌پذیر است.
همین خصوصیات نمد را به‌عنوان پوشش مناسب برای استفاده روی زمین تبدیل کرده است.
کاربرد نمد
- از نمد کلاه‌های نمدی، نیم‌تنه‌ی نمدي. کوله، بالاپوش و زیراندازهای چشم‌نواز ساخته میشود؛ که هم از جنبه تزئینی دارند و هم ازنظر استفاده شخصی مناسب است.
- نمدهایی با طرح‌ها و رنگ‌های بسیار زیبا را به‌عنوان تابلو نیز می‌توان استفاده کرد.
دست بافته‌های ایرانی – حصیربافی
حصیربافی، بافت رشته‌های گیاهی با استفاده از دست و ابزار ساده است که از آن به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین دست بافته‌های ایرانی می‌توان نام برد. حصیرها در هر قالب و شکلی که باشند به دلیل کاربرد رشته‌های نازک گیاهی بسیار سبک بوده و استفاده از آنها آسان است.
- گستره جغرافیای حصیربافی از شمال تا جنوب و تا دل کویر می‌رسد. هنرمندان چیره‌دست حصیرباف از ساقه‌های گیاهان، آفرینش‌های بی‌بدیلی خلق می‌کنند.
- روش بافت حصیر مختص به شکل و یک مورد نبوده و بافت‌ها و نقش‌ها و رنگ‌های متفاوتی را در برمی‌گیرد.
- حصیرهایی که با دست بافته می‌شوند و آن‌هایی که نیاز به قالب و یا حتی دار برای بافت دارند تنوع این هنر را دوچندان می‌کنند.
|
در همین رابطه بخوانید: |
- در شمال ایران بالأخص در استان گیلان، بانوان هنرمند از ساقه برنج استفاده کرده و آن را در میان تاروپود دارهای افقی چنان ماهرانه می‌بافند که زیراندازهای زیبا با نقوش متنوع را خلق می‌کنند. انجام این کار پس از فصل درو هم برای آن ها سرگرمی است و هم کمک خرجی برای خانواده محسوب میشود.
- در سیستان و بلوچستان و خطه جنوب نیز حصیربافی بین مردان و زنان رواج بسیاری دارد.
- حصیربافی نه‌تنها به صرف تزئینی بودن آن، که به دلیل کاربردهای فراوانی که این دست بافته ایرانی در زندگی روزمره دارد، صنعت بومی مهمی محسوب میشود.
- طرح‌های بسیار ساده و ابتدایی تا طرح‌ها و نقشهای هندسی، طیف گستره نقوش حصیربافی را تشکیل می‌دهد.
- حصیربافی به زیرشاخه‌هایی تقسیم میشود که شامل:ترکه بافی، چم بافی، بامبوبافی، سبدبافی و مروار بافی است.
گیاهان مورداستفاده در حصیربافی
- گالی یا جگن یا لی
- کلوش (ساقه برنج)
- سوف یا سیم یل سوم
- کلیر، کولر (که نوعی آلاله بلند و صاف است)
- خرما اهلی
- درخت داز
- گياه گز
- گياه لوئی
- گیاه نی
دست بافته‌های ایرانی – کاربرد حصیر
حصیربافی علاوه بر کاربرد به‌عنوان زیرانداز و دیوارکوب با توجه به اشکال مختلف و سایزهای مختلفی که دارد به‌عنوان پرده ، پاراوان، مبلمان و دکور نیز قابل‌استفاده است. ترکیب حصیر با نخ‌های رنگی نیز جلوه‌ای خاص و دیدنی به محصولات حصیر بافی آن می‌دهد.
|
حصیر، از آن دست بافته‌های ایرانی است که یکی از لذت‌های استفاده از آن بوی خوش چوب نم خورده‌‌ای است که تا مدت‌ها مشام انسان را پر می‌کند. |
ایران مهد تمدن و هنر خاورمیانه و خواستگاه هنرمندانی چیره دست است که از تمام توان و تخیل هنری خود استفاده کرده و آثار چشم‌نوازی را خلق می‌کنند. ترکیب رنگ‌ها و طرح‌ها در دست بافته‌های ایرانی شور را در بیننده القا کرده و ما را به‌عنوان پیشروان این هنرها ازجمله: گلیم، جاجیم، گبه، حصیر و نمد در جهان معرفی می‌کند.
سلام روزتون بخیر تندرستی
واقعا مفید بود برام من اینجارو سیو کردم تا دوباره بیام
خواستم نظر بزارم خستگیتون بره