آلودگی هوای تهران در سال‌های اخیر معضلات سلامتی جدی را برای ساکنین خود در پی داشته است. در محله‌هایی با تراکم بالای جمعیت و ترافیکی تهران جزو آلوده‌ترین مناطق تهران هستند. وضعیت هوای تهران روزبه‌روز به دلیل افزایش آلاینده‌های محیطی در مرز خطر قرارگرفته و شاخص آلودگی هوای تهران عدد ثابتی را دنبال نمی‌کند.
میانگین تعداد روزهای سالم در فصول مختلف از زمان‌هایی که هوای ناسالم را تهرانی‌ها استنشاق می‌کنند برابر یا کمتر است. شاخص کیفیت هوای تهران تنها در روزهای پس از باران یا بادهای شدید به رنگ سبز و مقدار مطلوب مشاهده می‌شود. همین امر زمستان‌هایی را که شاهد بارش‌های کم و زمانی که هوا سکون نسبی دارد را با خطر جدی آلودگی تهدید می‌کند.
آلودگی هوا چیست و چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
- انواع آلاینده‌های هوا تأثیر به سزایی در بالا بردن شاخص کیفیت هوای تهران دارند.
- ازجمله آلاینده‌ها می‌توان به گازها، بخارات، گرد و غبار، بو، دود غلیظ و مه اشاره کرد.
- هنگامی‌که این آلاینده‌ها با کمیت بالاتر از استاندارد، مشخصات خاص و در زمانی طولانی در جو قرار گیرند، آنگاه می‌گوییم که هوا آلوده است.
- بیشتر آلودگی هوای تهران متعلق به وسایل نقلیه و کارخانه‌هاست که جزو آلاینده‌های مصنوعی هستند.
- جالب است بدانید که آلودگی هوا حتی بیشتر از آلودگی آب در جهان باعث مرگ و میر انسان‌ها می‌شود. ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون در تعیین شاخص آلودگی نقش پررنگی را ایفا می‌کنند. بنابراین در روزهایی که آلودگی هوا بالاتر از حد استاندارد باشد، میزان ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون بالاتر از حد استاندارد قرار می‌گیرد.
- در سطح تهران ایستگاه‌های مختلف برای سنجش آلودگی هوای تهران تهیه و نصب شده است.
- برای تعیین وضعیت هوای تهران معمولاً شش آلاینده اصلی را اندازه‌گیری می‌کنند تا میزان شاخص آلودگی را به دست آورند. از این شش شاخص چهار مورد از آن‌ها، آلاینده‌های گازی هستند و شامل منواکسید کربن (CO)، دی‌اکسید نیتروژن (NO2)، دی‌اکسید (SO2) و ازن (O3) می‌شود. علاوه بر آن ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5 میکرون(5PM) و ذرات معلق با قطر کمتر از10 میکرون (10PM) نیز ثبت و در تعیین شاخص کیفیت هوای تهران تأثیرگذارند.
|
روزهای سالم تهران درواقع روزهایی هستند که میزان آلاینده‌ها در آن به حداقل خود رسیده و شاخص کیفیت هوای تهران سبز رنگ می‌شود. |
تقسیم‌بندی آلودگی هوا
آلودگی هوای تهران به‌طور مستقیم تحت تأثیر آلاینده‌هایی که در جو منتشر می‌شوند. آلاینده‌های هوا را به چند طریق می‌توان تقسیم‌بندی کرد که هرکدام از آن‌ها به نسبت میزان خود نقش مهمی را در شاخص آلودگی تهران ایفا می‌کنند.
طبقه‌بندی ازنظر منشأ آلودگی
- منشأ آلاینده‌های مسبب آلودگی هوای تهران می‌تواند طبیعی یا مصنوعی باشد.
- از آلاینده‌های طبیعی می‌توان به ذرات و خاکستر آتش‌فشان و گازهای ناشی از آن، فساد مواد آلی و اجساد حیوانات ، بقایای درختان که تحت تأثیر باکتری‌ها تولید فساد می‌کنند، فرسایش ناشی از باد که تولید SiO2 می‌کند، آتش‌سوزی جنگل که باعث ایجاد CO2، SO2، CO و هیدروکربن‌ها می‌شود، رعدوبرق که ایجاد مقدار زیادی NO می‌کند و منابع جوی که شامل مه اسیدی و باران اسیدی است، اشاره کرد.
- آلاینده‌های مصنوعی ازآن‌جهت مصنوعی نامیده می‌شوند که از طریق انسان تولید و به وارد جو می‌شوند و خود به دودسته آلی و صنعتی تقسیم می‌شوند. آلاینده‌های صنعتی عامل اصلی آلودگی هوا است، همچنین می‌توانند ثابت یا متحرک باشند.
- از مهم‌ترین آلاینده‌های ثابت می‌توان کارخانه‌ها را نام برد که از نظر اهمیت نقش خود در شاخص آلودگی به ترتیب عبارت‌اند از: نیروگاه، پتروشیمی، کارخانه‌ها مواد شیمیایی و کارخانه‌ها تولید مصالح ساختمانی هستند.
طبقه‌بندی ازنظر حالات فیزیکی آلاینده
آلاینده‌ها در این طبقه‌بندی در دو گروه گازها و بخارات و گروه آئروسل‌ها که خود به دو گروه ذرات جامد و ذرات مایع تقسیم‌بندی می‌گردند، قرار می‌گیرند.
طبقه‌بندی ازنظر شیمیایی
برای تعیین وضعیت هوای تهران نیاز به شناسایی آلاینده‌ها از نظر شیمیایی است. در این گروه مواد به دودسته مواد آلی و مواد معدنی تقسیم می‌شوند. ترکیبات آلی حاوی کربن و هیدروژن هستند و بسیاری از آن‌ها دارای عناصری مانند اکسیژن، نیتروژن، فسفر و گوگرد نیز هستند.
طبقه‌بندی ازنظر فیزیولوژیکی
- در این طبقه‌بندی موادی وجود دارند که شاید کمتر در ردیف آلوده‌کننده‌های هوا ازنظر عموم قرار بگیرند.
- در این گروه مواد به هفت دسته تحریک‌کننده‌ها، خفه‌کننده‌ها، سموم فلزی، مواد آلرژیک، مواد بیماری‌زای غیرفلزی، سموم سیستمیک و مواد مخدر یا بی‌هوش کننده‌ها طبقه‌بندی می‌شوند.
طبقه‌بندی ازنظر فرم آلودگی
این گروه آلاینده‌ها نیز به دودسته آلاینده اولیه مانند منواکسید کربن و دی‌اکسید گوگرد و آلاینده‌های ثانویه مانند اکسیدانها فتوشیمیایی تقسیم می‌شوند.
|
شاید ندانید که اعمالی که برای دفع مواد زائد جامد مانند سوزاندن زباله در فضای باز، دفن بهداشتی زباله و سوزاندن زباله با دستگاه زباله‌سوزی می‌توان در آلودگی هوای تهران مؤثر باشند. |
وضعیت آلودگی هوای تهران در زمستان 97
- میزان آلودگی هوای تهران در زمستان 97 و در مقایسه با وضعیت مشابه در سال گذشته خوشبختانه کاهش پیدا کرده است.
- در مقایسه با سال گذشته به دلیل بارش‌های پی‌درپی باران وضعیت جوی مناسب در ماه‌های گذشته تعداد روزهای سالم تاکنون از کل روزهای سالم در سال گذشته بیشتر بوده است.
- درواقع تعداد روزهای 10 ماهه نخست سال 97 به 239 روز رسیده که شاخص کیفیت هوای تهران در آن نیز 78.1 درصد است.
- البته این میزان شاید خیلی خوشایند نباشد اما در مقایسه با سال قبل از کاهش چشمگیری برخوردار بوده است. تعداد روزهای پاک که خبری از آلودگی هوای تهران نبوده نیز تاکنون 18 روز بوده است.
روزهای ناسالم را کارشناسان به‌صورت زیر و بر اساس خطرناک بودن شاخص کیفیت هوای تهران طبقه‌بندی می‌کنند:
- ناسالم برای گروه حساس
- ناسالم
- بسیار ناسالم
- خطرناک
- در سال 97 تاکنون خوشبختانه روزهای بسیار ناسالم و خطرناک را تجربه نکرده‌ایم. همچنین روزهای ناسالم در زمستان 97 و در 10 ماهه نخست سال به صفر رسیده است.
- در خصوص تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس در سال 97 تاکنون به 49 روز رسیده است.
- همچنین درصد شاخص آلودگی به میزان 9 درصد در مقایسه سال گذشته کاهش پیداکرده و به 16 درصد رسیده است.
|
میزان آلودگی هوای تهران در ساعات اولیه کاری روز که میزان ترافیک به بالاترین حد خود می‌رسد، افزایش پیدا می‌کند. |
رتبه آلاینده‌ها در آلودگی هوای تهران
- هرکدام از 6 آلاینده‌ای که در تهران برای تعیین شاخص کیفیت هوای تهران در ایستگاه‌های مکانیزه اندازه‌گیری می‌شوند رتبه‌ای را در شاخص آلودگی از آن خود می‌کنند.
- رتبه اول لیست آلاینده‌های هوا که وضعیت هوای تهران را به مرز خطرناک می‌رساند ذرات معلق هوا هستند.
- همان‌طور که گفته شد ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون در تعیین میزان شاخص آلودگی هوا تأثیر داشته و بیشترین میزان آلودگی هوای تهران را تشکیل می‌دهند.
- لازم به ذکر است که اجزای اصلی تشکیل‌دهنده ذرات معلق هوا سولفات‌ها، نیترات‌ها، آمونیوم، سدیم کلرید، کربن سیاه، ذرات معدنی و آب هستند. در واقع ذرات معلق هوا یک مخلوط پیچیده از ذرات جامد و مایع، متشکل از مواد آلی و معدنی معلق در هوا بوده که باعث بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی، ریوی و همچنین سرطان ریه می‌شوند.
- رتبه دوم آلاینده‌ها متعلق به دی‌اکسید نیتروژن (NO2) است که پس از ذرات معلق بیشترین نقش را در آلودگی هوای تهران ایفا می‌کند.
|
در همین رابطه بخوانید: |
- مهم‌ترین منابع انسانی انتشار دی‌اکسید نیتروژن فرآیندهای احتراق مانند وسایل نقلیه، سیستم‌های گرمایش و نیروگاه‌ها است. منابع تولید دی‌اکسید نیتروژن در شهرها به دودسته منابع متحرک (ترافیک جاده‌ای) یا منابع ثابت (احتراق خانگی) تقسیم می‌شوند.
- پس از دی‌اکسید نیتروژن با اختلاف کمی ذرات معلق با قطر کمتر از10 میکرون قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که آلاینده‌هایی چون دی‌اکسید و منواکسید کربن عوامل تشدیدکننده تعداد ذرات معلق با قطر کمتر از10 میکرون هستند.
- رتبه بعدی شاخص آلودگی هوای تهران متعلق به مونواکسید کربن است و پس‌ازآن دی‌اکسید گوگرد و در آخر نیز ازن قرار دارد.
- به عنوان مثال سطح شاخص کیفیت هوای تهران در روز 1 بهمن 97 که در این مقاله به‌عنوان شاخص برگزیده شده برای آلاینده‌های مختلف به شرح زیر است:
- منواکسید کربن (CO) – 35 وضعیت : سالم
- دی‌اکسید نیتروژن (NO2) – 77 وضعیت: سالم اما زیاد
- دی‌اکسید (SO2) – 18 وضعیت: سالم
- ازن (O3) – 17 وضعیت: سالم
- ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5 میکرون(5PM) – 124 وضعیت: ناسالم برای افراد حساس
- ذرات معلق با قطر کمتر از10 میکرون (10PM) – 75 وضعیت : سالم
آلوده‌ترین مناطق در آلودگی هوای تهران
- آلوده‌ترین مناطق را با توجه به شاخص کیفیت هوای تهران (AQI) می‌سنجند و هر چه این میزان بیشتر باشد منطقه مورد نظر آلوده‌تر خواهد بود.
- بر همین اساس مناطق آلوده شهرداری تهران با توجه به ایستگاه‌های تشخیص آلودگی هوا طبق فهرست زیر طبقه‌بندی می‌شوند.
- منطقه 20 تهران، شهرری : این منطقه حتی در روزهایی که وضعیت هوای تهران ازنظر آلودگی در رده متوسطی قرار دارد نیز آلوده است . شاخص کیفیت هوای تهران در این منطقه در روزهای سالم نیز حتی دارای بیشینه خود در تهران است. درواقع ماکزیمم شاخص کیفیت هوای تهران بیشتر در این ناحیه مشاهده‌شده است. به عنوان مثال در تهران هنگامی‌که شاخص آلودگی از مرز 156 عبور می‌کند آن منطقه در معرض ناسالم قرار می‌گیرد. این عدد در روز 1 بهمن 97 با توجه به میانگین تمام ایستگاه‌ها که عدد 124 است، در شهرری به 155 می‌رسد.
|
در همین رابطه بخوانید: |
- منطقه 18 شهرداری تهران: در این منطقه ابتدا در نزدیکی پارک قائم و پس از آن در محدوده شادآباد باکمی اخلاف شاهد افزایش شاخص آلودگی هستیم. منطقه 18 شهرداری تهران پس از شهرری در مقام دوم آلوده‌ترین مناطق در بررسی وضعیت هوای تهران قرار دارد. در مقایسه با مقام اول، منطقه 18 شهرداری در همین روز با توجه به عدد شاخص کیفیت هوای تهران در ایستگاه پارک قائم با 154 و شادآباد با 150 ، را می‌توان در فهرست آلوده‌ترین مناطق این شهر قرار داد.
- منطقه 13 شهرداری، پیروزی: در مقام سوم آلوده‌ترین مناطق تهران قرار دارد. این منطقه در مقایسه با مناطق دیگر در روز 1 بهمن 97 از شاخص 152 برخوردار است.
|
در فهرست آلوده‌ترین مناطق تهران، نواحی هستند که بسیاری تصور نمی‌کنند که ممکن است در آلودگی هوای تهران نقشی داشته باشند. |
- رتبه چهارم متعلق به منطقه 17 و پارک سلامت برای شاخص آلودگی 149 در آغازین روز بهمن‌ماه است. بنابراین منطقه 17 را می‌توان جزو آلوده‌ترین مناطق تهران در نظر گرفت.
- رتبه پنجم آلودگی هوای تهران به‌طور مشترک متعلق به منطقه 2 (شریف) و منطقه 3 (پاسداران) تعلق می‌گیرد هر دو این مناطق با توجه به خروجی‌های ایستگاه‌های کنترل هوا عدد ثابتی را به خود اختصاص داده‌اند. به عنوان مثال در روز 1 بهمن 97 عدد شاخص آلودگی در این مناطق 148 است.
- بر طبق شاخص آلودگی و ایستگاه‌های تشخیص وضعیت هوای تهران که در فوق بدان اشاره شد رتبه بعدی آلوده‌ترین مناطق شهر را می‌توان منطقه 6 (تربیت مدرس) نام برد.
- لازم به ذکر است که در ساعت‌های مختلف روز این شاخص‌ها تغییر کرده و هرکدام از این مناطق می‌توانند با کمی اختلاف از فهرست آلوده‌ترین مناطق خارج شوند. البته وضعیت جوی نیز در این تغییرات بی‌تأثیر نیستند.
حرف آخر در مورد آلودگی هوای تهران
- آلودگی هوای تهران به‌خصوص با افزایش بی‌رویه اتومبیل رو به افزایش است.
- آلوده‌ترین مناطق تهران را نمی‌توان به سادگی به جنوب یا مرکز شهر نسبت دارد.
- بنابراین وضعیت شاخص کیفیت هوای تهران که به‌صورت روزانه از طریق ایستگاه‌های تعیین وضعیت هوای تهران منتشر می‌شوند و با توجه به آن تعیین کرد.
- در کل 6 گروه از آلاینده‌های زندگی هم‌وطنان تهرانی را تهدید می‌کند.
- خوشبختانه تعداد روزهای سالم تهران به نسبت سال گذشته افزایش چشمگیری داشته است.
- هرکدام از ما نقش مهمی در پاک‌سازی هوا و یا کاهش شاخص آلودگی آن در جامعه ایفا می‌کنیم.
- می‌توان با استفاده از راهکارهای ساده میزان آلودگی را کاهش داده و آن را به رزهای خوش گذشته برگردانیم. به‌عنوان‌مثال می‌توانید به‌جای استفاده از خودرو تک سرنشین برای کارهای اداری و یا روزمره خود، از سیستم حمل‌ونقل عمومی و سبز تهران استفاده کنید.
